با توجه به اینکه به پایان سال 97 نزدیک می شویم گفتگویی با دکتر محمدخانی معاون موزه داری موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس خواهیم داشت تا مروری بر اقدامات، فعالیت های و اهداف این معاونت داشته باشیم.

گفتگو با دکتر محمدخانی را در ادامه می خوانید:

سوال: در رابطه با فعالیت ها و نوع عملکرد معاونت موزه داری توضیح دهید؟

دکتر محمدخانی: معاونت موزه داری از ترکیب دو معاونت گذشته و یک بخش جدید در سال 97 ایجاد شد. معاونت موزه داری به سه بخش مدیریتی تبدیل شد که در گذشته برای بعضی از این مدیریت ها سطح معاونت در نظر گرفته شده بود.

این سه بخش شامل مدیریت امور کالبدی و مفهومی، مدیریت پژوهش و مدیریت روایتگری می شود. تجمع این سه بخش به این دلیل بود که مجموعه ای در موزه ایجاد شود که قابلیت هایش ارتقای قابل قبولی داشته باشد و قدرت مانور مناسبی را برای پاسخگویی به مخاطبین داشته باشد.

سوال: عملکرد و فعالیت های معاونت موزه داری در سال 97 چگونه بوده است؟

از روزی که فعالیت ام را در این معاونت آغاز کردم با مجموعه ای از پرسنل مواجه شدم اما در ابتدای سال ساختار جدید را اعمال کردم و مسئولیت ها تقسیم شد البته براساس اتفاقات و عملکردهای سنوات گذشته برنامه ای برای 97 آماده شد.

مهم ترین سرفصل های این برنامه رویکرد توسعه و تحول بود که به صورت جدی باید پیگیری می شد البته از بخش های مختلفی تشکیل شده بود. ظرفیت نیروی انسانی موجود که نیروهای جوان، تحصیلکرده و متعهدی بودند به نظر می رسید باید سطح کیفی این نیروها ارتقا یابد و در حوزه های کارشناسی از این عزیزان استفاده کرد.

 بنابراین در مجموع 7 کارگروه کارشناسی در این معاونت ایجاد شد و برای هرکدام از این کارگروه ها وظیفه مشخص و مستقلی در نظر گرفته شد البته در گذشته این فعالیت ها برون سپاری می شد. با این رویکرد به 7 بخش جدید دسترسی پیدا کردیم؛ این 7 کارگروه شامل امور مفهومی، کالبدی، هنری، زبان، روایتگری، خدمات آموزشی و خدمات پژوهشی می شود، با توجه به مدیریت پژوهش و مدیریت روایتگری عملا سیستم به 9 بخش تقسیم شده است و فعالیت ها به 9 بخش به عنوان شرح وظیفه ابلاغ شد.

در این کارگروه ها مبنای اول بحث های آموزشی است و یک سری دوره های آموزشی به صورت کارگاهی و عملیاتی در حال برگزاری است. در کنار این فعالیت های آموزشی از ظرفیت ها و توانمندی های موجود همکاران برای ارتقای وضع موجود استفاده شده است.

این تحول ساختاری ما را آماده می کرد تا گام های بعدی را برداریم. یک سرفصل جدی مسائل پژوهشی بود که در گذشته نیز این فعالیت برون سپاری می شد و با توجه به جذب نیروهای مستعد در این حوزه به صورت پژوهشگر اولین اقدامی بود که در سال 97 بررسی شد. جلسات متعدد شورای پژوهش به صورت منظم برگزار می شد و همچنین فعالیت هایی که در دست اقدام بود یک بار دیگر بررسی و ارزیابی شد.

برخی از فعالیت ها اصلاح و تغییر پیدا کرد و برخی دیگر از فعالیت ها نیز براساس نوع ارتباط اش با موزه کم رنگ تر بود و از کیفیت لازم برخوردار نبود از این رو حذف شد. از طرف دیگر بخش پژوهش شروع به اقدامات پژوهشی مرتبط با موزه کرد و از جمله کارهایی که انجام شد اجرای طرح افکار سنجی مخاطبین در سال 97 بود که به صورت دقیق مشخص می کرد مخاطب ما در مواجهه با موزه از چه بخش هایی رضایت دارد و در کدام قسمت ها مخاطب احساس می کند که اهداف و پیام ها و مضامین دفاع مقدس به آنها منتقل شده است و ما چقدر توانستیم در انتقال این پیام ها از همه جهات موفق باشیم.

در بخش مدیریت امور مفهومی و کالبدی که این کارگروه ها بیشتر در این بخش فعالیت می کنند، ما در چند مرحله به اصلاح کالبد موزه شروع کردیم و طبق این مراحل در فاز اول بهینه سازی وضع موجود را انجام دادیم و در فاز دوم 52 پروژه برای اصلاح وضع موجود فضا های داخل سالن ها تعریف شد که بیش از نیمی از این پروژه ها در سال 97 انجام شد و مابقی درسال آینده انجام خواهد شد.

در بخش کارگروه زبان سعی شد دانش و تجارب موزه های مختلف دنیا ترجمه و ارتباطاتی با آن موزه ها برقرار شد و بعضی از اطلاعات را از آنها دریافت کردیم. اطلاعاتی در رابطه با اینکه امروزه موزه های مهم جهان به لحاظ ساختاری و روش اداره و مسائل مختلف چگونه هست، ترجمه شد وبه عنوان متن های قابل استفاده در اختیارمان قرار گرفت.

در کارگروه های آموزشی برنامه مفصلی انجام شده که در سال آینده از داخل موزه به سطح یک کار ملی توسعه خواهیم داد تا کار موزه داری و طراحی موزه را طی کنیم و به مخاطب بیرونی نیز سرویس و خدمات دهیم. در حوزه مدیریت مفهومی کارهای متعددی مانند رصد و شناسایی وضع موجود و شناسنامه دار کردن بسیاری از آثار موجود درون موزه و اصلاح و نقد کارشناسی محتوایی تالارها انجام شده و برخی از آنها در حال انجام است.

 در مرحله دوم در حال طراحی و کمک کردن به طراحی سناریوها هستیم تا از این ظرفیت استفاده کنیم و سناریوهای موزه ای را که به بخش بیرونی سپرده می شد را از این پس خودمان طراحی کنیم. در بحث طراحی سناریو مدیریت پژوهش اقدامات جدی انجام داده و از 5 موزه ای که قرار است ایجاد شود عملا به طراحی سناریوی 3 موزه وارد شده است.

در کارگروه هنری کارگاه های آموزش حرفه ای برای حوزه کارشناسی آثار تجسمی در حال برگزاری است و امیدواریم در سال آینده کارگروه تولید آثار تجسمی را ایجاد و در موزه افتتاح کنیم تا در درون موزه نیازهای داخلی هنرهای تجسمی را پاسخ دهد و هم به بیرون سرویس تولیدهای آثار تجسمی موزه ای را انجام دهد.

کارگروه کالبدی عملا جزء وظایف اش است که به وضع موجود و آثار و فضاهای موزه ای بپردازد و در واقع به تالارها به صورت کالبدی برخورد کند. کارگروه روایتگری یکی از کارهای مهم و جدی ای که انجام می دهد طرح تحول شیوه روایتگری در موزه است و برای اینکه به سبک نوینی در انتقال مفاهیم برسیم، به صورت بنیادی در حال بررسی است.

این کارگروه مسائل را در حوزه های متن و مفاهیم، شناخت مخاطب، شکل و کالبد فضاها و راویان برنامه ریزی می کنند تا با یک ساختار جدید در سال 98 به سمت بهتر شدن وضع موجود در انتقال پیام دفاع مقدس برسیم.

کارگروه آموزش در حال برنامه ریزی و اجرای فعالیت های آموزشی کارگروه های  7 گانه است. کارگروه خدمات پژوهش فعالیت اصلی اش این است که سرویس پژوهشی به دیگر کارگروه ها بدهد تا فعالیت شان در قالب درست و صحیح پژوهشی جلو برود. این مجموعه فعالیت ها به عنوان مدیریت بعدی مطرح شد اما یکی از کارهای جدی و کار سوم ما مسئله مدیریت روایتگری است. در این حوزه، تحولات جدی ای انجام گرفت که باعث شد مقداری تغییر شیوه داشته باشیم.

موزه یکی از آسیب هایی که در گذشته داشت این بود که برای مخاطبین فردی و خانوادگی کمتر آماده بود و بیشتر قابلیت سرویس دهی به گروه ها را داشت. رویکرد گروهی محور، خدماتی که برای مخاطب باید باشیم را دچار مشکل می کرد از این رو در موزه تغییر رویکرد دادیم و به نحوی مسیر را تنظیم کردیم که اگر کسی به صورت فردی مراجعه کند، منتظر نخواهد ماند و اگر گروهی هم مراجعه کند با توجه به این ساختار خدمات ارائه خواهد شد، در واقع حضور مردم به صورت فردی را تسریع کردیم.

در ساختار نوع روایت کردن تحول ایجاد کردیم که یک کار سخت و پیچیده ای بود چرا که 8 سال این سیستم با یک روش عمل کرده بود اما درصدد آن بودیم تا این روش را تغییر دهیم البته به راحتی امکان پذیر نبود. در چند مرحله این کار انجام شده است اما در مرحله بعدی زمان خدمت رسانی به مخاطب را افزایش دادیم به طوری که در فصل تابستان موزه تا ساعت 22 به مخاطبین سرویس می داد و در ایام خاص نیز این اتفاق افتاد، همچنین در روزهای پنج شنبه و جمعه نیز تا ساعت 21 پذیرای مهمانان بودیم.

برای اینکه این کار را انجام دهیم از یک ظرفیت و پتانسیل بیرونی استفاده کردیم، به طوری که از پیشکسوتان عرصه جنگ دعوت کردیم برای خدمت رسانی به مخاطبان با روایتگران همکاری کنند. استفاده از این ظرفیت بیرونی عملا ما را از 40 نفر به 140 نفر افزایش داد و توانستیم در بسیاری از روزها و اوقات فراغت مردم موزه را باز نگه داریم. امسال ما اصلاح فضای کالبدی، اصلاح مفاهیم و پیام های داخل موزه، اصلاح شیوه های برخورد با مخاطب، اصلاح سیستم پژوهشی را در برنامه ها داشتیم.

با توجه به سوابق ارزشمند حضور مقامات نظامی و سیاست خارجی در جوار مرقد شهدای گمنام به عنوان بزرگترین یادمان شهدای عزیز میدانی تحت عنوان «میدان سلام» جهت تشریفات و ادای احترام به مقام شامخ شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس طراحی و افتتاح شد.

از دیگر اقدامات معاونت موزه داری در سال 97 می توانم به ایجاد سنگر فرماندهان ایرانی در انتهای تالار سوم موزه، ایجاد کارگاه بازطراحی تالارهای موزه در قالب پروژه های 53 گانه در تالار پروانه ها، تهیه مرحله اول اطلس نقاط گردشگری شهر تهران در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، میز مفقود الاثرها در در تالار پنجم جمع آوری اطلاعات مربوط به 14 موزه نظامی دنیا در زمینه های مختلف و آغاز به کار پروژه استانداردسازی و تطبیق موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با موزه های شاخص دنیا اشاره کنم.

همچنین در تالار چهارم موزه سنگر فرماندهان عراقی را ایجاد کردیم؛ شبیه سازی اعزام رزمندگان در زمان جنگ که لحظه واقعی وداع یک مادر و فرزندش را در انتهای تالار سوم به نمایش درآوردیم. نشست های تخصصی با موضوعاتی از جمله انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در منظومه فکری امام خمینی(ره)، تبیین مفهومی و نشانه شناسی دفاع مقدس، وضعیت داخلی کشور و ساختار بین الملل در دوران دفاع مقدس در سال 97 برگزار شد.

سوال: آیا اهدافی که برای سال 97 معاونت موزه داری ترسیم کرده بود، به نتیجه رسید؟

نمی توان درصد مشخصی اعلام کرد، البته فکر میکنم بالای 80 درصد آن چیزی را که در ابتدای سال 97 برنامه ریزی کرده بودیم، محقق کردیم.

20 درصد باقی مانده طبیعتا به دلیل اتفاقات و برنامه های ویژه ای که درگیر آن بودیم، باعث شد پیش بینی ما به صورت کامل محقق نشود اما با توجه به وضعیتی که امسال داشتیم، نمره بسیار موفقی را توانستیم کسب کنیم و این نمره موفق را در گزارش افکار سنجی مخاطبین کاملا می توان مشاهده کرد.

به صورت متوسط بالای 83 درصد از مخاطبین در سال 97 در موضوعات مختلف و از آنچه که به عنوان موزه بازدید کردند رضایت داشتند. این رضایت مردم حاصل تلاشی است که انجام شد.

 سوال: اهداف و برنامه های معاونت موزه داری در سال 98 چیست؟

یکی از مسائل بسیار مهم در سال 98 این است که برای 20 درصد از مخاطبینی که رضایت نداشتند برنامه ریزی کنیم تا این میزان کاهش یابد، هر چند که رضایت حدود 85 درصدی قابل قبول است.

با توجه به تقسیم ساختاری که به 9 بخش عملیاتی تقسیم کرده ایم ، حوزه های کارشناسی ایجاد شده که در گذشته وجود نداشت. موزه از سطح آموزشی به سطح ارائه خدمات موزه ای باید ارتقا پیدا کند.

فعالیت کارگروه ها باید در سال 98 تقویت شود و در کار کارشناسی و تولیدات باید بیش از سال 97 جلو بروند. طرح اصلاح سناریو را در سال آینده داریم که باید ادامه پیدا کند زیرا ادامه اصلاحات فضاهای داخلی موزه جزء برنامه های جدی ما است.

بحث ایجاد 5 موزه را با عنوان های موزه کودک و نوجوان، موزه زنان، موزه مقاومت، موزه استان تهران و موزه انقلاب اسلامی شروع کردیم که در سال آینده دنبال خواهد شد تا این 5 موزه مخاطب خودش را جذب کند.

در بخش برنامه ریزی برای تغییرات کالبدی و مفهومی باز موزه طرح جامعی را در سال 97 طراحی کردیم، طرح جامع فضای باز موزه نوشته و ارائه شده که منطبق با این طرح در سال آینده شاهد تحولات عملیاتی در فضای باز موزه خواهیم بود.

در سال آینده به این سمت خواهیم رفت که بخش جدیدی را به عنوان فضای موزه ای برای مخاطب ایجاد کنیم که ارتباط بهتری با فضاهای باز که به عنوان مسیرهای تردد هستند، داشته باشند.

همچنین طرح تغییر سیمای بصری موزه جزء برنامه های ما در سال آینده است. قصد داریم نمای موزه را به حوزه دفاع مقدس نزدیک کنیم چون معتقدیم این نمای ساختمان اصلی خیلی معرف دفاع مقدس نیست. در سال آتی برای اولین بار طرح تحول سبک روایتگری را شروع خواهیم کرد و نتایج آن را به فضاهای بیرون از اینجا ارائه می کنیم.

 در سال 97 اتحادیه جهانی موزه های مقاومت را تشکیل دادیم که برای انجام این کار اساس نامه نوشته شد و با بسیاری از موزه های خارج از کشور مذاکره کردیم، انشاالله در سال آینده جلسات این اتحادیه را برگزار خواهیم کرد و باعث ارتباط شبکه ای موزه های مقاومت در سطح جهان با هدایت موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تهران خواهیم شد.

سوال: معاونت موزه داری چقدر توانسته در معرفی بهتر موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس موثر واقع شود؟

نزدیک به 40 راوی در معاونت موزه داری فعالیت می کنند، در واقع توضیح دادن و ارتباط با مخاطب در اختیار این معاونت قرار دارد. همچنین فضای 85 هزار متری سرپوشیده در اختیار ما است. تمامی تالارها، قطعات و اشیاء موزه ای نیز در اختیار ما قرار دارد البته بخش هایی مانند رستوران ها، سالن های همایش در اختیار ما قرار ندارد.

فضای باز موزه که باید پیامی را انتقال دهد در اختیار ما است و بهره برداری از این فضاها جزء وظایف ماست. طراحی سناریوها، مفاهیم، متون و محتوایی که قرار است به مخاطب ارائه شود نیز در اختیار ما قرار دارد. حوزه های پژوهشی بنیادین، کاربردی، توسعه ای ذیل مجموعه پژوهش این معاونت قرار می گیرد.

عملا با توجه به آن چیزی که در اختیار داریم، این معاونت وظیفه دارد، میزبان مخاطبان باشد و پیام مناسبی را آماده کند و در فضای مناسبی که ایجاد کرده افرادی را به عنوان راوی قرار دهد تا این پیام را در آن فضا به مخاطب منتقل کند و پشت سر تولید پیام باید کارهای پژوهشی نیز انجام دهد.

برنامه ریزی برای حضور مخاطبان و بدرقه کردن آنها برعهده این معاونت است، به نظر می رسد وظیفه سنگینی است اما به لحاظ آماری توانستیم رکورد تعداد مخاطبین در 8 سال گذشته را در سال 97 بشکنیم و با حدود روزی 5540 نفر در روز، اتفاق کم نظیری در سطح موزه های کشور محسوب می شود.

در دهه مبارک فجر بیش از 50 هزار نفر فقط در بخش های داخلی موزه و تالارهای موزه بازدید کننده داشتیم که متوسط بسیار بالایی است و این تعداد مخاطب نشان دهنده دو برابر شدن تعداد مخاطبین امسال نسبت به سال های گذشته است که البته موجب دوبرابر شدن حجم کار همکارن بنده در موزه است.