هفتۀ گذشته بود که تنها چند ساعت پس از آغاز دور جدیدی از مذاکرات صلح سوریه در سوئیس، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، وزرای دفاع و خارجه خود یعنی سرگئی شویگو و سرگئی لاوروف را به ملاقات فراخواند و در جلسه ای ۳ نفره به وزیر دفاع این کشور دستور داد تا بخشی از نیروهای روسیه را از سوریه خارج کند. پوتین به لاوروف پیگیری جدی و تسریع در روند مذاکرات را نیز تاکید کرد. بنا بر اخبار منتشر شده، نیروهای روسی از صبح سه شنبه (15 مارس 2016 برابر با 25 اسفندماه 1394)، خروج از سوریه را آغاز کردند. دربارۀ این موضوع، نکات زیر قابل توجه است:
1- ورود نظامی روسیه به جنگ سوریه -که ۶ ماه پیش آغاز شد-، اولویت‌های چهارگانه‌ای را مدنظر داشت: ۱) حفظ و تقویت دولت سوریه در چارچوب منافع روسیه؛ ۲) نشان دادن قدرت نیروهای مسلح روسیه که یک نوسازی گسترده را تجربه کرده است؛ ۳) تضعیف تروریست ها (اعم از داعش و سایر گروه ها) که تعداد قابل توجهی از اتباع روسی، به خصوص چچنی ها در میان آنها هستند؛ ۴) تاثیرگذاری بر سایر حوزه‌های مربوط به روسیه از جمله بحث اوکراین، تحریم های غرب و مجادله با ناتو و واشنگتن.
2- نیروهای روسیه پس از تأمین پشتیبانی هوایی برای نیروهای ارتش سوریه مأموریت خود را انجام داده‌اند و به آنان کمک کردند تا بسیاری از مناطق به ‌ویژه حومه شمالی حلب را از اشغال تروریست‌ ها آزاد کرده و باز پس گیرند. مرزهای مشترک سوریه با ترکیه نیز مسدود شد و علاوه بر این، حلب در شمال سوریه را تحت کنترل خود در آورند و مرحله کنونی شامل متوقف کردن تجاوزات و گام برداشتن در مسیر گفت‌وگوهای صلح است.
3- اخیرا «ولید المعلم»، وزیر امور خارجه سوریه، در اظهارات خود عنوان داشته است که بشار اسد خط قرمز است و هیچ انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی بدون نظارت دولت سوریه انجام نخواهد گرفت. «بشار الجعفری»، نماینده سوریه در سازمان ملل متحد و رئیس تیم مذاکره کنندۀ سوری نیز گفت چیزی به نام مرحله انتقالی وجود ندارد، از همین رو در این مورد مذاکره نخواهد شد. واشنگتن در واکنش به این اظهارات، آنها را نابودی گفتگوها و نقض تفاهمات خود با مسکو بر شمرد. بیشتر تحلیلگران معتقدند حرکت روسیه در خارج کردن نیروهایش از سوریه، تلاشی برای شکل دادن به وضعیت قفل شده سوریه است.
4- روس‌ها به روشی غافلگیرکننده وارد میدان سوریه شدند و خروجشان نیز غافلگیرکننده‌ تر بود. اگر چه در ظاهر این خروج نیروهای روسی، به لحاظ روانی به نفع معارضان در سوریه است، اما اگر آنان گمان کنند مسکو زیر پای دمشق را خالی کرده و می‌توانند از این فضا برای ساقط کردن اسد استفاده کنند، کاملا در اشتباه هستند. پرنده های روسی از سوریه خارج می شوند، اما آشیانه آنها باقی است و به راحتی می توانند بازگردند.
۴- روسیه به صورت استوار علاقمند است با افکار و ابزار خود بحران سوریه را به سرانجام برساند. جنگ سوریه ۵ سال عمر دارد و سهم روسیه از آن تنها ۶ ماه است. بدون شک اصلی ترین بازیگر این میدان پس از دمشق، تهران است. اکنون چشم ها به تهران دوخته شده تا ببینند عکس العملش در برابر این ماجرا چیست. شنیده‌ها حاکی است مسکو قانون اساسی جدیدی برای سوریه پیشنهاد داده است. موضع تهران مانند همیشه، موضعی کاملا دموکراتیک یعنی تصمیم‌گیری ملت سوریه برای آینده این کشور است.
۵- به دلایل مختلف تصور پایان بحران سوریه حتی در میان مدت نیز بعید به نظر می رسد. برخی تحلیل ‌گران معتقدند شاید سال ۲۰۲۰ را بتوان خط پایان این بحران دانست. وضعیت و آینده سوریه تا حد زیادی به شرایط بین‌الدولی و منطقه‌ای نیز بستگی دارد. از آمریکا و روسیه گرفته تا ایران، ترکیه، عربستان و رژیم صهیونیستی. از ماهیت تحولات بحران سوریه که در هفته‌های آینده مشخص خواهد شد، بی‌خبر هستیم اما خوب می‌دانیم که بشار اسد عزم خود را برای باقی ماندن در راس قدرت و با اختیارات کامل بدون هیچ کم و کاستی جزم کرده است و سخت است که او را در حالت امتیازدهی از دولت خود به ‌نفع دشمنان تصور کرد و تفاوتی ندارد که این موضع چه نتایجی داشته باشد، زیرا اگر چیزی غیر از این بود وی در پنج سال گذشته بر مواضع خود تأکید نمی‌ورزید. افق پیش رو، آبستن بسیاری از مسائل غیرمنتظره خواهد بود و باید تأکید کرد که خطرهای بزرگی در راه است و احتمال شدت مواضع نظامی در جبهه‌های مختلف وجود دارد. به هر حال کنفرانس برگزار شده در سوئیس، از دو طرف در برابر دوراهی قرار گرفته است؛ به این ترتیب که یکی از این دو راه به‌ سمت فروپاشی پیش می‌رود و دیگری نیز به‌ سمت موفقیت در حرکت نیست بلکه فقط به ‌دنبال به دست آوردن زمان و مانور دادن است.

نویسنده:سعید صادقلو، دانشجوی دکتری