یکی از این چالش های نظری که در تلاش برای تعریف و تبیین مدیریت صورت پذیرفته و می پذیرد، موضوع نقش های مدیریتی یا نقش های مدیران است و به این موضوع می پردازد مدیران برای ایفای وظایف خود و برای نیل به موفقیت در کار خود بایستی چه نقش های را ایفاء نمایند. نحوه پرداختن به این موضوع به دو روش صورت می پذیرد رویکرد توصیفی و رویکرد توصیه ای. در رویکرد توصیفی نقش هایی که مدیران موفق ایفاء می کنندملاحظه و ملاک قرار می گیرد و در رویکرد توصیه ای، تعریف مدیریت و وظایف مدیریت تشریح و متناسب با آن توصیه می شود که مدیر چه نقش هایی را بایستی برای نیل به توفیق در کار خود ایفاء کند .

«نقش» عبارت است از رفتار و وظیفه ای که فرد در یک گروه کاری به عهده دارد. نقش ها مجموعه ای از رفتارها یی هستند که اشخاص در زمینه مشاغل و وظایف خود از پست ها و موقعیت هایشان انتظار دارند.

در رویکرد تعریف و تبیین مدیریت از طریق نقش های مدیران، با ملاحظه آنچه مدیر انجام می دهد، فعالیتها یا نقشهای وی را معین می کنند. مینتزبرگ می گوید که مدیر برای انجام وضایف برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی، هدایت و کنترل به فعالیتهای گوناگونی می پردازد و نقشهای ذیل را ایفا می کند :

۱- نقشهای متقابل شخصی شامل رهبر، رئیس تشریفات (انجام وظایف اجتماعی و تشریفاتی به منزله نماینده سازمان) و رابط (بویژه در مواجهه با افراد خارج از سازمان) .

۲- نقشهای اطلاعاتی شامل می گیرنده (اخذ اطلاعات مربوط به عملیات یک واحد سازمانی)، نشر دهنده (ارائه اطلاعات به کارکنان) و سخنگو (انتقال اطلاعات به خارج از سازمان).

۳- نقشهای تصمیم گیری شامل معاملات (سوداگری)، آشوب زدایی(رفع بحران ها و چالشهای سازمانی و حل مسائل و مشکلات)، تخصیص دهنده منابع و مذاکره کننده.

آدیزس برای اداره مؤثر هر سازمان، اهتمام مدیر به ایفای نقشهای چهارگانه تولیدی، اجرایی، ابداعی، و ترکیب کنندگی را لازم می داند. هر یک از این نقشها، با یکی از خرده سیستمهای «سیستم اجتماعی» ارتباط دارد؛ توضیح اینکه، هر سازمان بازرگانی، صنعتی، یا اداری یک سیستم اجتماعی است و بیشتر سیستمهای اجتماعی از خرده سیستمهای به هم پیوسته متعددی تشکیل شده اند؛ نظیر خرده سیستمهای «انسانی- اجتماعی» ( نقش ترکیبی مدیر باید بتواند راهبردها و استراتژیهای فردی را به راهبرد گروهی، مخاطرات فردی را به مخاطرات گروهی، اهداف فردی را به اهداف گروهی، و ابتکارات فردی را به ابتکارات گروهی مبدل می کند. هرگاه یک گروه بتواند با اتکا به جمع خود و با تعیین اهداف روشن برای خود فعالیت کند، می توان گفت که مدیر آن گروه نقش ترکیبی را به طور مناسبی ایفا کرده است.)، «اداری- ساختاری»(نقش اجرایی، پرکار بودن و داشتن مهارت فنی، برای موفقیت مدیر کافی نیست. مدیر باید علاوه بر مهارت فنی و پشتکار، توان هدایت و استفاده از افراد خود را داشته باشد؛ یعنی باید مراقب باشد که این افراد نیز به طور مفید به کار گرفته شوند)، «اطلاعاتی- تصمیم گیری» (نقش ابداعی، مدیرانی که در محیطهای پویا فعالیت می کنند باید بتوانند در ضمن ایفای نقشهای تولیدی و اجرایی خود، با بهره گیری از قدرت تشخیص و نوآوری، برای تصحیح و تغییر اهداف و ویژگیهای نظام اجرایی موجود اقدام کنند. در این نقش مدیر باید فردی مبدع و مبتکر باشد.) و «فن آوری- اقتصادی» (نقش تولیدی با دارا بودن مهارت فنی و دانش حرفه ای در کار و بازدهی تولید خدمت با کالای بهتر در مقایسه با رقبا).

آدیزس بر این باور بود که اگر مدیر فقط به ایفای یکی از چهار نقش مذکور بپردازد، سبک مدیریت وی نادرست و نامطلوب خواهدبود. البته وی معتقد بود که مدیران اندکی وجود دارند که می توانند هر چهار نقش مدیریتی را به طور کامل ایفا کنند و در مدیریت خود از سبکی صحیح و درست بهره گیرند؛ زیرا این مدیران باید هم از تخصص فنی بالا، هم از قدرت اجرایی کافی، هم از توان ابداع و ابتکار مطلوب، و هم از قدرت ترکیب کنندگی لازم برخوردار باشند؛ به همین دلیل بندرت ممکن است مدیری پیدا شود که بتواند همه نقشهای مذکور را خودش ایفا کند.

در واقع فراگرد مدیریت، باید برای ایفای نقشهای نسبتاً متضاد، ولی ممکن، چندین نفر را به کار گیرد؛ ولی نقش ترکیبی، نقشی است که همه مدیران ناگزیر از ایفای آنند؛ یعنی اگر یک مدیر توان ایفای نقشهای تولیدی، اجرایی، و ابداعی را نداشته باشد، می تواند از دیگران کمک بگیرد، ولی نقش ترکیبی را باید خودش عهده دار شود. اگر این نقش توسط مدیر ایفا نگردد، وی به فردی "سوداگر"، "بحران آفرین"، "بیش از حد مقرراتی" و "پرکار و تک رو" تبدیل خواهد شد.

کوئین و همکاران نقش های هشتگانه مدیریتی را به مبنای فعالیتهای چهارگانه مربوط به بهره وری ( نقش کارکردی و نقش مولد)، روابط انسانی (نقش ارشادی و هدایتگری و نقش تسهیل کننده)، سازمان دهی و ثبات سازمان (نقش هماهنگ کننده و نقش نظارتی)و قابلیت انطباق سازمان (نقش نوآوری و نقش حلقه واسط) تعریف و تبیین می کنند.

یوکی یازده نقش مدیریتی را بر اساس تقسیم بندی رفتارهای مدیریتی بر می شمارد که عبارتند از  شبکه سازی، حمایت،
تیم سازی و حل وفصل مناقشات، انگیزش، تشخیص و تشویق، برنامه ریزی و سازمان دهی،  حل مسائل، مشورت وتفویض اختیار، مراقبت از عملیات و محیط، اطلاع رسانی و شفاف کردن نقش ها و اهداف .

لوتانز نقش های مدیریتی را در قالب برخی فعالیت ها بر می شمارد که عبارتند از فعالیتهای ارتباطی (تبادل اطلاعات و انجام امور کتبی)، مدیریت سنتی (برنامه ریزی، تصمیم گیری، کنترل و ... )، مدیریت منابع انسانی (انگیزش، سیاست و تنبیه، مدیریت مناقشات، امور پرسنلی و آموزش و توسعه ) و شبکه سازی (تعامل با خارج سازمان و فعالیتهای سیاسی – اجتماعی)

از دیدگاه پیتر سنگه مدیران در یک سازمان  در نقش طراح، ناظر و معلم هستند. مسئولیت آنها ساختن سازمانهایی است که در آنجا افراد به طور مستمر توانائیهای خود را در جهت شناخت و فهم پیچیدگی ها، شفاف تر کردن آرمانها و توسعه بخشیدن به مدل های ذهنی مشترک گسترش دهند.

همانطور که مشاهده می شود اگر چه نقش تعاملی و ارتباطی مدیران (ارتباطات و تعاملات داخلی سازمانی و خارج سازمانی) در غالب نظریات مدیریتی مبتنی بر نقش مدیران وجود داشته است ولیکن به تدریج بر اهمیت و اولویت نقش های ارتباطی افزوده شده است چرا که با دو فضایی شدن جامعه و پر رنگ شدن نقش فضای مجازی تاثیر و تاثرات این پدیده جدید بر سازمانها بسیار زیاد، متواتر و پر بسامد شده و اگر در گذشته سازمانها را به سازمان رسمی و غیر رسمی تقسیم می کردند حال ماتریسی شکل گرفته است که پدیده های ناشی از تعاملات و تقابلات بین این دو سازمانها و این دو قضا باعث تغییر و تحولات شگرفی بر نقش ها، وظایف و کارکردهای مدیران گذاشته است .

بنظر می‎رسد یکی از نقش هایی که می بایستی به مجموعه نقش های مدیریتی افزود، نقش رسانه ای مدیران است و باتوجه به سیطره بلامنازع فضای مجازی بر تعاملات و ارتباطات داخلی و خارجی سازمانها که در اثر پیشرفتهای سریع در عرصه رایانه، اینترنت، وب، شبکه های اجتماعی، و اخیراً "بلک چین" و هوش مصنوعی حادث گردیده و می‎گردد، لازم است که مدیران در کنار سایر نقش های خود به نقش رسانه ای بپردازند .

مدیران در نقش رسانه ای خود بایستی فعالیت های زیر را به انجام برسانند:

۱-    تولید کننده : یعنی با حضور و عضویت در شبکه های اجتماعی و با حضور مستمر و بصورت برخط، اقلام رسانه‎ای را تولید کند.

۲-    توزیع کننده : یعنی بایستی مدیر برای خود به انتشار و توزیع اقلام رسانه ای در شبکه های اجتماعی اقدام نماید.

۳-    دریافت کننده : یعنی مدیر بلحاظ حضور در شبکه های مجازی با تولید و انتشار اقلام رسانه ای از یک طرف بازخوردهایی را از مخاطبان داخلی (پرسنل) و خارجی (ذیمدخلان، ذینفعان، خدمت گیرندگان و ...) دریافت می‎کند و از سویی دیگر اخبار و اقلام رسانه ای را که دیگران (رقبا، رسانه ها و ...) تولید و منتشر کرده‎اند را دریافت کنند و نسبت به آن واکنش متناسب و مکفی داشته باشند.

۴-    هماهنگ کننده : یعنی مدیر بایستی ضمن اینکه خودش بصورت تعاملی در عرصه های ارتباطی و رسانه ای در شبکه‎های اجتماعی حضور دارد بایستی اقدامات و فعالیت های رسانه ای سازمان متبوع و سایر اجزاء و عناصر آنرا هماهنگ و هدایت کند.

۵-    سیاستگذار: یعنی مدیر بایستی راهبردها و سیاستهای رسانه ای سازمان متبوع را تعیین و راهبری نماید. بدیهی است نقش رسانه ای مدیر شامل فعالیتهای دیگری نیز می باشد که پرداختن به تمامی آنها در این مثال و مجال نمی‎گنجد و بیان این فعالیتها بعنوان نمونه و برای تبیین اهمیت نقش رسانه ای مدیران صورت پذیرفت.

اگر مدیران نقش رسانه ای خود را بخوبی ایفاء نکنند و برای ایفای این نقش سواد، توانایی و قابلیتها و ظرفیتهای لازم را نداشته باشد، اقدامات تبلیغی، ارتباطی و رسانه ای سازمان متبوع او موثر نخواهد بود چرا که اگر فعالیتهای رسانه‌ای سازمانها متناسب یا اقتضائات و الزامات فضای مجازی امروز و فردای جهان نباشد، دیده و شنیده نخواهد شد.

بطور مثال می توان به مقوله "SEO"  اشاره کرد. زمانی که شما در یک موتور جستجو به دنبال یک موضوع خاص می‎گردید حتماً متوجه این موضوع شده اید که برخی از وب سایتها دارای رتبه های بالاتری می باشند و در صفحات اولیه نمایش داده می شوند و این یعنی تولید کردن صفحات وبی که برای موتورهای جستجو جالب و فریبنده هستند. بهینه ‎سازی صفحات وب این است که شما در نتایج یک موتور جستجوی بزرگ بیشترین امتیاز را داشته باشید. اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می شود که اکثر مردم از موتورهای جستجو برای رسیدن به مطلب یا محصول مورد نظر خود استفاده می کنند. اما SEO چیست؟ معنای لغوی SEO که مخفف Search Engine Optimization است، بهینه‎سازی موتور جستجو می باشد. SEO یعنی تولید کردن صفحات وبی که برای موتورهای جستجو جالب و فریبنده هستند. بهینه‎سازی صفحات وب این است که شما در نتایج یک موتور جستجوی بزرگ بیشترین امتیاز را داشته باشید .

به عنوان مثال در گوگل و یاهو، اکثر مردم فقط به صفحه اول نتایج جستجو نگاه می کنند. بنابراین برای داشتن ترافیک بالا از طرف موتورهای جستجو، این مسأله الزامی است که سایت شما در صفحه اول نتایج جستجو قرار گیرد. علم بهینه‎سازی موتور جستجو درمورد روشهای فنی مانند عنوان صفحه مناسب، تگ ها و متاتگ ها، کلمات کلیدی و عبارات کلیدی و توضیحات مناسب سایت و کلاً محتوایی که موتورهای جستجو دوست دارند، مطالعه می کند. موتورهای جستجو صفحات وب را به وسیله نرم افزار خزندگی (عنکبوت) پیدا و فهرست بندی می کنند. متأسفانه تمام نرم افزارهای خزندگی یک جور کار نمی کنند. برای مثال اگر صفحه وب شما در یکی از موتورهای جستجو امتیاز بالایی داشته باشد، ممکن است در دیگر موتورها این چنین نباشد. یکی از کارهایی که متخصصان بهینه سازی موتورهای جستجو انجام می‎دهند، پیگیری تمام تغییرات عملکرد داخل موتورهای جستجو است. بنابراین آنها می توانند صفحات وب را برطبق این تغییرات بهینه سازی کنند.

نتیجه آنکه نظریه های مبتنی بر تبیین نقش های مدیریتی که ابتناء آنها بر تعریف مدیریت  ازطریق احصاء نقش هایی که مدیران بایستی ایفاء کنند می باشد در گذر زمان و باتوجه به تغییر و تحولاتی که در سطوح فردی، گروهی، سازمانی، ملی و بین المللی حادث شده و می شود بایستی بروزرسانی شوند. بطور مثال باتوجه به جهانی شدن یا جهانی سازی و شکل‏گیری پدیده سیالیت منابع انسانی علی القاعده نقش ها و مهارت های ادراکی و انسانی مدیران بایستی متناسب با همین پدیده روزآمدسازی شود و بر همین سیاق باتوجه به شکل گیری پدیده نیروی انسانی الکترونیک و سیال (بخاطر برون‎سپاری، کارسپاری، دورکاری، کارمندان مجازی و در یک کلام شکل گیری فضای کار مجازی) علی القاعده بایستی نقش های ادراکی و انسانی مدیریتی متناسب سازی شوند .

برهمین اساس و باتوجه به تفوق رسانه ها (در اشکال سنتی و مدرن) و در عرصه ارتباطات و تعاملات مدیریتی و سازمانی لازم است یک نقش دیگر تحت عنوان نقش رسانه ای به نقش های مدیریتی افزوده شود و با این رویکرد مدیران یا بایستی خود مهارت و سواد رسانهای را کسب کنند و یا در کنار خود یک مدیر رسانه‎ای (Chief Media Officer)  داشته باشند تا بتواند به مدیر در ایفای نقش رسانه ای خود کمک نماید و فعالیتهای رسانه ای سازمان متبوع مدیر را مدیریت نماید این مدیر رسانه ای (CMO)  بایستی بتواند یک حلقه واسط بین فضای واقعی سازمان و فضای مجازی (رسانه ای) سازمان عمل کند .

*نایب رئیس هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی