از مدت ها پیش اظهارات و گزارش های زیادی در مورد اینکه داعش شاخه سوم القاعده است، منتشر شده است، علی رغم این موضوع، تفاوت های قابل توجهی میان این دو سازمان حتی در مبانی و اساس اهداف و روش ها وجود دارد که در این یادداشت مهمترینآن ها مورد بررسی قرار گرفته است.
در آوریل سال 2013، ابوبکر بغدادی موجودیت دولت اسلامی عراق و شام را اعلام کرد. وی در آن زمان گفت که مرزها را به رسمیت نشناخته و مسیرشان"تبلیغ و ابلاغ و تعالی" است که با ایجاد خلافت اسلامی محقق می شود. محدوده جغرافیایی این خلافت کاملا مشخص نیست اگر چه اظهارات او در این برهه، نشان دهنده یک هدف نهایی است. هدفی که فراتر از قلمروی کنونی تصرف شده در عراق و سوریه است.
در صورتی که دولت اسلامی تصمیم به استفاده از الگوهای گذشته بگیرد، سابقه ای تاریخی همچون خلافت امویان برای قلمرو خلافت گسترده وجود دارد؛ برای مثال، خلافت امویان در قرن 7 و8 میلادی با توجه به گستردگی مرزهای خلافت امویان از اسپانیا در غرب تا چین در شرق، بزرگترین تلاش تاریخی برای تشکیل خلافت بوده است. مرزهای خلافت امویان به طور تقریبی با تصاویری که طرفداران داعش در اینترنت گذاشته اند سازگار است.هر چند تصاویر ارسالی از طرف هواداران به معنای دیدگاه یک سازمان نیست.
در هر صورت صرف نظر از تصاویر منتشر شده در اینترنت اظهارات علنی و عمومی رهبر داعش و اقدامات این سازمان در سوریه و عراق همگی نشان دهنده گام نخست در امید به ایجاد یک امپراتوری بسیار گسترده است. (Mirror, 30 June 2014 )
ابوبکر بغدادی در ماه رمضان سال 2014 تاکید کرد که روزی فرا می رسد که مسلمانان در همه جا همچون آقا و مولا راه می روند؛ و اینکه اطاعت از سفارش ها و اوامر او، داعش را قادر به " فتح روم و تصرف ارض" می سازد. (Al-Hayat Media Center) چنین اظهاراتی نشان از تمایلات و بلند پروازی های آینده است و اعضای گروه به خوبی می دانند که چنین اتفاقی در آینده حتمی نیست و برای موفقیت باید صبر و شکیبایی داشت.
البته فتح سرزمین صرفا بخشی از هدف دنبال شده توسط داعش است. همانطور که ابوبکر بغدادی رهبر گروه موسوم به داعش تصریح کرده؛ اخراج کافران و مرتدان از اولویت های نخست جهاد است. البته حفظ جامعه پس از این مساله در اولویت بعدی قرار دارد.
باید بگوییم که از نظر داعش استفاده از زور برای سلطه بر خیل گسترده ای از افراد جایز است. از نگاه این گروه استفاده از زور نه تنها علیه جنگجویان( محاربان) بلکه تمام شیعیان(روافض) و حتی سنی هایی که با شیعیان همکاری می کنند مجاز به شمار می رود.(Al-Furqan Media Center, 17 April 2007)
اما در مورد القاعده باید گفت که این گروه از همان ابتدای تشکیل، خود را طلایه دار یک جنبش جهادی می دید؛ البته هدف نهایی این جنبش به طور خاص در اسناد بنیادین القاعده گفته نشده بود. این بدان معنا نیست که چنینی هدفی وجود نداشته یا بخشی از افکار رهبران آن نبوده، بلکه عدم اشاره به موضوع خلافت در آن اسناد، که در دسترس عموم قرار دارد، بیانگر دغدغه اصلی نبودن آن است. هر چند که در نهایت از اعضای القاعده خواسته شد تابرای حمیات از تشکیل دوباره خلافت سوگند یاد کنند.
این امر می تواند به عنوان انتظار القاعده برای تشکیل خلافت به جای تبدیل شدن خود به خلافت تلقی شود. بن لادن بعدها از تشکیل این خلافت به عنوان یک هدف و اینکه القاعده در مسیر انتظار یا آماده سازی این راه برای چنین خلافتی با صلیبیون مبارزه می کند، یاد کرد.
در مورد بحث خشونت نیز باید گفت، با توجه به سرو کار داشتن هر دو سازمان با این امر، روش القاعده برای نیل به اهدافش ممکن است در نگاه اول شبیه دولت اسلامی باشد، با این حال با بررسی دقیق تر روشن می شود که القاعده در استفاده از زور و خشونت در مقیاس مورد استفاده داعش، مردد است. در اسناد القاعده که به آن اشاره شد، مشخص است که این گروه در پی حفظ ارتباط خوب با دیگر گروه های جهادی، جنبشهای اسلامی، دانشمندان مذهبی و به طور کلی مسلمانان حتی با وجود اختلافات است. اعمال بیش از حد خشونت برای رسیدن به اهداف موجب شد که الظواهری در خصوصوحشیگیری القاعده عراق علیه مسلمانان این کشور به سراغ الزرقاوی رفته و دست به دامان وی شود.
اگر چه القاعده ترسی در استفاده از خشونت نداشت، اما در استفاده وسیع از خشونت با داعش اختلاف داشت. برای القاعده استفاده از خشونت در جهت رسیدن به اهداف، وقتی توجیه داشت که فقط در مورد گروه کوچکی از دشمنان اعمال شود، درحالی که داعش، خشونت عظیم و لگام گسیخته ای را علیه گستره وسیعی از دشمنان از جمله طیف وسیعی از مسلمانان به کار می برد.
