ورزش در دانشگاه‌ها می‌تواند حداقل دو دسته کارکرد داشته باشد. یکی ورزش به عنوان عامل و زمینه ساز شادابی و نشاط و سلامت دانشجویان و دیگری ورزش به عنوان زمینه ساز تعامل اجتماعی سالم و سازنده آن‌ها. همگام با تحولات اجتماعی دانشگاه‌ها هم دچار تحول شدهاند و چه بسا در اثر تولیدات نظری و فنآورانه دانشگاه‌ها - سخت افزاری و نرم افزاری - جامعه نیز متحول شده است. در هر دو صورت کارکرد ورزش در گستره اجتماع و بویژه دانشگاه نیز دگرگون شده است.
از جمله این دگردیسی‌ها می‌توان به ایجاد دانشگاه هایی با اهداف خاص اشاره کرد. دانشگاه هایی که با هدف تولید نیروی انسانی و یا فناوری برای مخاطب یا هدف خاص کار می‌کنند. که این جهت گیری ویژه به از راه های گوناگون قابل پیگیری است. این بدان معنی است که کارکرد سومی به عنوان نقش راهبردی ورزش در تحقق اهداف دانشگاه‌ها ایجاد شده است.
دانشگاه مذاهب اسلامی به عنوان یک نمونه از دانشگاه های خاص که بخش عمدهایی از اهدافش متوجه کیفیت زندگی اجتماعی و نوع و نتیجه تعاملات انسانی است، مشغول تولید و بکارگیری فنآوری های اجتماعی برای انتقال و تزریق مفاهیم خاص در حوزه همزیستی مسالمت آمیز به جامعه است.
دکتر احمد مبلغی به عنوان یک نظریه‌پرداز در این حوزه که ریاست این دانشگاه رانیز به عهده دارد برای نخستین بار در مراسم اختتامیه اولین دور بازهای سراسری دانشجویان این دانشگاه بر اساس مفاهیم قرآنی تئوری آمیختگی را به شکلی موجز تبیین نمودند.
این نظریه با توجه به استفاده راهبردی دانشگاه از یک رویداد ورزشی تبیین شده است و به منظور بهره برداری عملی از این نظریه، برای شروع در حیطه اندیشه بوسیله تعمیم آن به مفهوم چند بعدی و گسترده ورزش، دست به بازخوانی این نظریه، زده ایم.
مروری بر تئوری آمیختگی:
آرمان یک دانشگاه اسلامی دین مدارانه زیستن افراد و کلیتِ جامعه است و هر رفتاری که به دوری و عدم تناسب حیات اجتماعی انسان و آموزه های دین بیانجامد رفتاری نادرست خواهد بود. نادیده گرفتن نیازهای جدید بشر که در اثر رویارویی ابعاد تازه بروز یافته انسان ایجاد می‌شود از جمله این رفتارهای نادرست می‌باشد.
ورزش در دیده و پرداخته شدن این نیاز‌ها نقش دارد. اما با وجود اهمیت امروزین ورزش تنها این ساحت نو ظهور نیست که در صورت توجه به پیچیدگی انسان امروز متحول می‌شود بلکه نگاه‌ها و سیاست گذاری‌ها هم تغییر خواهد کرد.
سرانجام و برآیند حیات فردی و اجتماعی انسان چه پاکی و سعادت باشد و چه ناپاکی و شقاوت متاثر از نوع خلقت اوست که دارای حق انتخاب و ملهَم از فجور و تقوا خلق شده است. این نوع خلقت انسانی او را موجودی دارنده استعداد‌ها و نیاز‌ها و خواستههای متعدد و متنوع شکل داده است.
توجه کاربردی به اینکه انسان می‌تواند متقی یا فاجر باشد به شرط فعال شدن ابعاد و نیازهای متعدد انسان امکان پذیر است. به بیان دیگر تقوای منفعل و عزلت گرا تقوایی نیست که انسان را در همه ابعاد او شناخته باشد و به آن‌ها پرداخته باشد.
تاثیر و تاثر ابعاد مختلف انسانی که به شکل تساعدی به تولید نیازهای جدید می‌انجامد گاهی قابل مشاهده و اثبات و‌گاه نهفته است. این ادعا با نگاهی به مفاهیم کلیای مانند؛ اقتصاد، هنر، سیاست، فرهنگ، ورزش و... و تاثیر و تاثر آن‌ها بر یکدیگر و موضوعات جدیدی که در اثر این تعاملات بوجود می‌آید قابل اثبات است. ورزش در میان مفاهیم کلی زندگی بشر امروزی منشاء اثر بر احساسات فردی و جمعی، ظهور و رشد اقتصادهای خرد و کلان، بیان و پیگیری سیاست منطقه ایی و جهانی و حتی جریان سازی های فرهنگی است.
طلایه داران اندیشه چگونه زیستن در دانشگاه های دینی با توجه به اینکه انسان امروز بیش از هر زمانی گرایش‌ها و توانایی های نهفته اش بروز یافته باید دست به ارائه تعریف جامع و مانعی که مبین انسان امروز باشد بزنند. این یعنی تعریف درستی از موضوعِ مسئلۀ چگونه زیستن - انسان - و در نتیجه تضمین نسبی ارائه راه درست زیستن از منبع آموزههای دینی.
مقدمه این تعریف درست در نظر داشتن این اصل می‌باشد که انسان موجودی است دارای ابعاد مادی و معنوی – راه آخرت از دنیا می‌گذرد- که هیچ یک بدون دیگری کامل و قابل دسترسی نیست. مسیر رابط بین نظریه پردازان جامعه اسلامی و جامعه مخاطب دو طرفه است. با در دست داشتن نقشه درستی از ساختار خلقت انسان هم می‌توان فهم درستی از اسلام داشت و هم می‌توان خوراک بهتری از منبع آموزه های اسلامی به جامعه رساند.
شناخت انسان و ارائه دستورالعمل های درست برای دنیا و آخرت او در گرو شناخت و مطالعه نمونه های انسانی در حین حیات فعال و حضور همه جانبه او در گستره های نوظهور است. انسان محروم نمونه روایی برای شناخت حقیقت انسانی نیست. انسان عصر حاضر انسانی است که هر لحظه در حال تحول است و نیازمند محصولات دینی که تضمین کننده سلامت تحول و روزآمدی او باشد.
انسان امروز خدا را می‌شناسد اما راه حضور و تجلی خدا در زندگیش را نمی‌داند. زندگی ای که سریع و تحولگرا به پیش می‌رود. اهل علوم دینی باید در پی راهکاری برای ورود و بقاء معنویت در زندگی انسانی باشند در این روزگار می‌زید و در تمام گستره های نوظهور امروزین حضور دارد. مسیر سازگاریِ نوعِ بیان آموزههای دینی برای انسان امروز قبل از ارائه به جامعه قیود بازدارندۀ خاصی می‌خورد که شرط رسیدن به هدفی است که ما آن را زندگی معناگرا و زیبا می‌نامیم.
تولید کنندگان فرهنگی جامعه ناگزیر از فرا‌تر رفتن از خوبی‌ها و رسیدن به بهتر‌ها هستند. سادگی و بی‌زرق و برق بودن خوب است اما آراستگی و زیباییِ پاک بهتر است. حنیف و با حیا بودن خوب است ولی پویایی خلاق برای تجلی اجتماعی عفت بهتر است.
چیستی ورزش گونه ایی حس، و معنایی از سلامت است. بیشک انسان سالم باید همزمان جسم و روحی سالم داشته باشد. حس رقابت با حس نوع دوستی و تکریم هم نوع در ورزش آمیختگی یافته است. یعنی ورزشکار مورد تایید اسلام از شکست دادن حریفی که سلامت جسمی و روحی ندارد شعف و طربی نمی‌یابد. چه رسد که در حریفش چنین حالات بدی را ایجاد کرده و این را مقدمه پیروزی بر او قرار دهد. در میدان ورزش مفهوم گروه با مفاهیمی چون تشابه قومی تقویت می‌شود و در عین حال ارزش هایی چون جوانمردی، عبور کردن از قومیت گرایی را اجتناب ناپذیر می‌کند. و ادب و اخلاق پسندیده قومی در گستره ورزش باز تولید می‌شود. این‌ها نمونه‌هایی از بروز یک استعداد و نیاز جدید در حیات انسان امروز است نیاز و استعدادی به نام ورزش.
پرداختن به ورزش در چنین فضا و با چنین نگاهی به مثابه پرداختن به تعلیم و تربیت و حافظ سلامتیِ مناسبات درون و برون دانشگاهی خواهد بود. دانشگاه با داشتن دانشجویان شاداب و با طراوت موفق خواهد بود و این شادابی و طراوت با ورزش ماندگار‌تر خواهد شد.
فرآیند انسجام آفرینی ورزش (برگرفته از مقاله: نقش راهبردی ورزش در وحدت جهان اسلام):
ورزش در بستر لایه‌های رقابتی و تعاملی خود بر رفتار فردی و اجتماعی انسان اثر گذارد است. انسجام به عنوان انعکاسی از رفتار اجتماعی انسان می‌تواند محصول ورزش و رویدادهای ورزشی باشد. انسجام ناشی از ورزش حاصل تجلی پیوندجویی و همنوایی است. این دو مفهوم خود محصول فرآیندهای درونی ورزش هستند.
ورزش با کاستن از برتری جویی های خصمانه و تشکیل خانواده ورزش بجای گروه های متفرق ورزشی بستر همه گیر شدن رفتارهای شایسته یا همان همنوایی مثبت را فراهم می‌آورد. در این بعد نیاز به ارائه الگوی عملی از رفتارهای فردی و جمعی که وحدت آفرین باشند وجود دارد.
اصل همجواری و حضور و ملاقات های پی درپی افراد بین آن‌ها یک نزدیکی و جاذبه دو طرفه ایجاد می‌کند. در دوران برگزاری رویدادهای ورزشی عواطف ورزشکاران مسلمان تحت تاثیر یک عامل مشترک یعنی ورزش در یک بستر تعاملی به نام رقابت ورزشی به سوی یکدیگر متمرکز می‌شود که باعث ایجاد محبت و دوستی در آن‌ها خواهد شد.
بازیهای ورزشی – رویدادهای متمرکز رقابتی ورزشی- بر انگیزش و نگرش جوانان مسلمان نسبت به وحدت اسلامی اثر مثبت دارد. این رویدادهای ورزشی در صورت تامین شاخصه ای کیفیت فنی و میزبانی و نیز اعتقاد و پایبندی برگزارکنندگان آن‌ها به مبانی وحدت و استفاده از فرصت های بالقوه بازی‌ها نظیر بعد رسانه ای، فرهنگی و تبلیغی و تشکیل سازمان های مردم نهاد می‌تواند به وحدت جهان اسلام کمک کند.
یک نمونه:
برگزاری رویدادهای ورزشی در میان اقشار مسلمانان نمایشی از بازتولید موفق فرهنگ اسلامی در گسترهای روزآمد است. موفق به این دلیل که احساس رضایت و پیشرفت را در افرادی بوجود می‌آورد که حفظ ارزش‌ها و پرهیزگاری برایشان اولویت و حضور در گسترههای اجتماعی برایشان یکی از مسیر تکامل است.
رویدادهای متمرکز ورزشی از جمله گستره هایی است که انسان مسلمان را در فضای مناسبات امت اسلامی قرار می‌دهد. گسترهایی که رقابت را چیزی غیر از تقابل معنا می‌کند. رقابت ورزشی به این معنی چنان ارزشمند است که ارزش گسترش در سطح کشور و حتی در جهان اسلام را دارد. مقدمه این حضور فزاینده تقویت زیر بنای ورزش در داخل دانشگاه های اسلامی و حضور مداوم و رو به رشد در میادین رقابت ورزشی دانشگاهی در سطح کشور است. گامهای اولیه در بعد اندیشه و عمل ارزشمند هستند اما در صورت سیاستگزاری درست و نگاه جامع و راهبردی حفظ شده و تداوم خواهد یافت و به هدف نهایی که همان وحدت اسلامی است منجر خواهد شد.
نویسنده: کاوه خسروی زاد/ کارشناس تربیت بدنی و مدرس دانشگاه
