به گزارش شبکه خبری «ایرانیان»، دکتر عیسی کشاورز، دکترای مدیریت فرهنگی و مدرس دانشگاه در شروع این گفتگو اظهار داشت: امروزه صورت به عنوان بیرونی ترین عضو بدن، محل گفتگوی فرهنگی بین درون و بیرون انسان است. این عضو هم محل تجلی بیرون است و محل تلاقی نگاه و در میدان صورت گفتمان فرهنگی شکل می گیرد میدانی که هم نگاه می شود و هم نگاه می کند این میدانگاه تحلیل و تفسیر جامعه شناسی و فرهنگی است.

در ادامه سوال و جواب های خبرنگار سایت خبری نگاه آفتاب و دکتر عیسی کشاورز را می خوانید:

آیا این  موضوع در گذشته هم برای صاحب نظران مهم بوده است ؟

دکتر عیسی کشاورز: اجازه دهید به عقب برگردیم. از قدیم صورت محل مطالعه بوده است. در چهره شناسی قدیم در بحث جرم شناسی براساس فرم ابرو، پیشانی، بینی و فیزیک صورت در مورد جرم شناسی و بزهکاری حدس و گمان هایی داشتند حتی در عرفان اسلامی هم آمده است رنگ رخساره خبر می دهد از سر درون.

ما قبل از اینکه درک شویم، دیده می شویم. این عبارت به آن معنا است که شروع هر ارتباطی خصوصا ارتباطات انسانی از مشاهده ی صورت آغاز می شود. آیا شما وقتی یک نفر به محل کارتان وارد می شود ابتدا به لباس او نگاه می کنید یا صورت او؟ صورت افراد، هم جهت گیری آنها برای یک نوع رابطه ی انسانی را مشخص می کند و هم از باورها و ایدئولوژی های هر فرد پرده برمیدارد. یک انسان متدین صورت خود را به گونه ای متفاوت از دیگران جلوه می دهد. حتی ملیت ها با صورت ارتباط دارند. فرهنگ ایرانی یک نوع صورت را می پسندد و فرهنگ هندی نوع دیگری از صورت را. گذشته از این صورت هر کس، به نوعی پرچم و نماد هویت او است.

عالی پس به نظر شما  صورت افراد بیان کننده ی حالات افراد هم هست. انسان مضطرب صورتی متفاوت دارد از انسان آرام و کسی که با یاد خدا قلب خود را آرام نگاه داشته است. نظر شما چیست جناب آقای دکتر کشاورز؟

دکتر عیسی کشاورز: امروزه در روانشناسی نوین معتقدند غمگینی، شادی، افسردگی و حتی بیمارهای جسمی و روحی هم قابل مطالعه است. بنابراین مطالعه صورت امری تاریخی و مسبوق به سابقه است، اما چگونگی مطالعه آن و اینکه حامل چه پیام فرهنگی مهمی است. پس صورت هم جسمانی است و هم معنوی است، هم ظاهری است و هم باطنی، هم بهشتی است هم جهنمی، هم مقدس و معصوم است هم مبتذل. بنابراین صورت با پیام های فرهنگی و جامعه شناختی همراه است. صورت علاوه بر قدرت ظاهری اش دارای قدرت پنهانی هم است. حال ابزار فریبنده و گول زنندگی هم می تواند باشد یعنی ممکن است که تظاهر به خوشحالی، تظاهر به غمگینی و یا عصبانی نشان دهد این موضوع جامعه شناختی است و بسیار حائز اهمیت است!

به نظر شما نمی شود از صورت ظاهر چندان به باطن ادمها پی برد درسته آقای دکتر کشاورز ؟

دکتر عیسی کشاورز: در بسیاری از مواقع صورت نه تنها هویت و باور را نشان نمی دهد بلکه ممکن است اتفاقا گول زننده و فریبنده باشد دوستان از اینجا بحث شروع می شود که صورت امروزه نوعی ریا کاری، فریبندگی،گول زنندگی، عدم رضایت از هویت، دیالیکتیک ظاهر و باطن را تداعی می کند و این سوال در ذهن می آید که آیا با جنبش صورتگرایی در زنان ایرانی روبرو شده ایم ؟؟؟
نمی دانم اقای دکتر اصولا من به عنوان خانم که دارم با شما مصاحبه می کنم تا کنون به این موضوع این طور دقیق و علمی نگاه نکردم عجب موضوع مهمی است و شما چقدر در این خصوص مسلط و علمی حرف می زنید لطفا به سوال خودتان پاسخ بدهید  آقای دکتر ؟
دکتر عیسی کشاورز: اختیار دارید  اما همیشه صورت موضوع مهمی برای زنان بوده ولی در حال حاضر صورت سازی بیشتر مد شده است و این موضوع کم کم از مرز صورت هم فراتر میرود.
دلیلش مثل بسیاری از رفتارهای دیگر ما ریشه در عدم صداقت و ظاهربینی مفرطی دارد که در اخلاق و رفتار همه ما بارز شده است، من فکر می کنم یکی از دلایل این قضیه قطعا این موضوع است که زنان در جامعه ایران از طریق صورت می توانند ابراز وجود ظاهری کنند و ظاهر خودشان را به رخ دیگران چه زن و چه مرد بکشند.
بالاخره در جامعه ای که راستگویی خیلی نمی تواند به آرزوهای آدمها کمک کند نمی شود از مردم انتظار داشت صورت صادقانه داشته باشند.

چه نیازها کاذب باشد ویا واقعی، صورت را برای زنان تماشایی و برای مردان تماشاچی ساخته است. صورت زنان روایتگر شخصیت های دستکاری شده هویت است. امروزه صورت، بیلبورد سیار پیام های فرهنگی و گفتمانی است.

به نظر شما آقای دکتر کشاورز در حال حاضر قدرت مانور روی صورت در جامعه ما بیشتر زیاد است ؟!

دکتر عیسی کشاورز: در جامعه ای که نا برابری های اجتماعی و چشم و هم چشمی و کالا شدن امور روحانی و معنوی همانند کالای مادی خرید فروش می شود، زیبایی و صورت مانند سرمایه نمادین و سرمایه بدنی با ظاهر سازی در معرض نمایشگاه خیابانی و در بازار روز مبادلات فردی و ارتباطات اجتماعی مورد خرید و فروش قرار می گیرد.

در اینجا به بحث بودریار اشاره کنم. بودریار معتقد است در جامعه ی پست مدرن ما با شبیه سازی ها مواجه هستیم. ببینید چالش اصلی جامعه ی فعلی همین است. یک نفر به عنوان الگوی زیبایی مطرح می شود. بعد همه می خواهند شبیه او شوند. یک نفر به عنوان الگوی معصومیت جعلی و ساختگی غربی مطرح می شود. همه می خواهند خود را به شکل او در بیاورند. از طرف دیگر جهان پست مدرن این امکان را فراهم کرده است که هر کس خود را به شکلی که می خواهد درآورد. اینجا است که بحران آغاز می شود. بحران شبیه سازی. حتی این بحران به موضوع عمل جراحی و آرایش صورت ختم نمی شود. یکی از نقاط اصلی بحران، بحث پوشش است. یک لباس و یک کفش برند می شود. حالا همه می خواهند آن لباس و کشف را بپوشند. از طرف دیگر وسعت مالی همه به یک اندازه نیست. بنابراین شاهد جعل برندها هستیم. کفشها و لباسهایی شبیه آنچه در رسانه ها به مد تبدیل شده است، تولید می شود و با قیمتهای ارزان به فروش می رسد. همه شبیه هم هستند، اما چه کسی زیبایی خدا دادی دارد و چه کسی خود را آرایش کرده است؟ نمی دانیم! چه کسی از لباس مرغوب برخوردار است و چه کسی لباس به ظاهر مرغوب به تن کرده است؟ نمی دانیم! اینجا است که حقیقت پنهان می شود.

یعنی در این بازار همه چیز و همه کس همانند کالا خرید و فروش می شوند پس منزلت انسان ها کجاست ؟

دکتر عیسی کشاورز: در جامعه مادی زده که همه چیز مانند کالا خرید و فروش می شود و منزلت اجتماعی افراد بر اساس قدرت خرید و مصرف آنان ترسیم می شود و امر معنوی و طبیعی خریدار ندارد، همه در بازار ارتباطات اجتماعی به دنبال بزک کردن و عرضه کردن کالا و سرمایه بدنی خود هستند. این بازار داد و ستد صورت در خیابان به شکل نمایشگاه سیار در معرض دید خریدار قرار گرفته است. صورت ها تماشایی و تماشاچی شده اند.

پس در این بازار مبادله هر کس می تواند با مونتاژ کاری، دستکاری و زیبا سازی صورت گیرد وهر بوم نقاشی که دوست دارد و مشتری طلب می کند را نمایش دهد و در میدان توجه قرار بگیرد، حالا که نمی توان در میحط دستکاری و تغییر ایجاد کرد، حال شخصی ترین سرمایه خدادادی، یعنی صورت روز به روز نو می شود، تغییر می کند و با آن تغییر ظاهری بدن دلخوش و دل مشغول می شویم، امروز این تماشایی شدن و تماشاچی شدن صورت از امر جنسیتی خارج شده و چهره، میدانگاه تماشاچی شدن و تماشا شدن گردیده است، مرد یا زن فرقی ندارد، هم مرد و هم زن جنسیت خودشان را با دستکاری صورت خود انتخاب می کنند اگر مرد دوست دارد چهره اش تماشاچی باشد و یا نه خود صورت خود را برای دیگران تماشایی کنند چه برای مردان دیگر و یا زنان دیگر، حال صورت زنان و مردان در ایران در مقام تماشا شدن و تماشاچی شدن دارای تعاریف خاص خودش می باشد.

صورت زنان در ایران میدانگاه گفتمان فرهنگی است از یک منظر رنگ را از لباس برداشتیم پس بالاجبار عده ای رنگ را از لباس برداشتن و روی صورت انتقال داده اند. صورت ما به ازای کل بدن مصرف کننده لوازم آرایش در ایران است.

خبر تایید نشده می گوید مصرف لوازم آرایشی در ایران یک سوم کل کشورهای خاورمیانه است. زیر تیغ جراحی بردن صورت و بدن، مکمل ها و اینکه «من را بکش ولی من را زیبا کن» صورت، صورتی تر و کالایی تر شده است. جهان صورت زن ایرانی با عزیز تر شدن و جذابتر شدن با کاهش جهان انسانی او در مسیر مخالف هم در حال پیشرفت است و در نوردیده شدن رقابت بی پایان قرار گرفته اند.

یعنی آرایش صورت زنان این قدر اهمیت گفتمانی دارد واقعا چنین چیزهایی تا کنون نشنیدیم ادامه بدهید لطفا آقای دکتر ؟

دکتر عیسی کشاورز: این میدان به قدری اهمیت گفتمانی پیدا کرده است که نه تنها میدان رقابت بلکه میدان مبارزه هم قرار گرفته است و اسید پاشی صورت در ایران علاوه براینکه چندین مورد مشاهده شده است در تحقیقات پلیسی هم شاهد آن بودیم که بیشترین تهدید دوست پسران و دوست دختران، تهدید به اسید پاشی به صورت دختر شده است و این تنها جایی است که دختران از تهدید دوست پسران خود رعشه به اندامشان می افتد و بلافاصله بعد از تهدید شدن خانواده را در جریان می گذارند چرا که تنها دارایی دختران در دادستد خیابانی صورت می باشد.

صورت زنان در ایران علاوه بر صورت، به عنوان میدان تماشایی شدن و تماشاچی شدن در تمام جوامع، ویژگی دیگری هم دارد و آن این است که می تواند به ازای کل بدن، بار دیگر اندامهای بدن را نیز به دوش بگیرد.

… در جامعه مد گرا این مصرف کننده نیست که با گشت و گذار و دستچین کردن و یا سفارش کالای مورد نظر، در این بازار ورود کند، بلکه این تولید کننده صورت تماشایی به دنبال تماشاچی می گردد پس سعی می کند در ارتباطات کوتاه مدت سفر شهری با ساده ترین و ارزان ترین روش راهی برای توزیع کالای صورت خود پیدا کند.

یعنی همین خیابان گردی دختران را می گویید ؟

دکتر عیسی کشاورز: پاساژ گردی، خیابان گردی، لذت جویی های خیابانی و صرف اوقات فراغت بخشی از میدانگاه توده ها تبدیل شده است صورت به عنوان ویترین ارتباطات عمل می کند، این نوعی الگوی صرف اوقات فراغت است.

دکتر به نظرشما میزان تحصیلات خانواده و شخصیت فردی هرکدام چقدر در این مقوله موثر هستند؟

دکتر عیسی کشاورز: بله در بازار کالایی شدن صورت همه که مشتری خریدار و فروشنده نیستند، خیلی از افراد در این بازار مبادله حضور ندارند اما اگر حضور پیدا کنند، قواعد این بازار مکاره است، مزیت گمنامی زنان و مردان در این بازار مکاره خصوصا در شهرهای بزرگ این غریبگی را در دور شدن از هویت اصلی و یا برعکس اظهار هویت واقعی بخشی از کارکرد این حوزه است.

دقیقا درست میفرمایید. گمنامی غریبگی و ایجاد هویت جدید بدون ترس از هویت اصلی ؟

دکتر عیسی کشاورز: دوستان وقتی جامعه از معنویت و صفات خدایی خالی می شود و جهان معنوی رخت می بندد و جهان ماده مسلط می شود افزایش جهان کالایی باعث کاهش جهان انسانی می شود بدن و صورت انسان هم از معنویت و روحانیت تهی شود و برای کالایی شدن و مادی شدن مونتاژ و دستکاری می شود و صورت هویت مادی پیدا می کند .

یکی از پیامهای آرایش صورت اجازه ورود تماشاچی برای ورود به حریم شخصی است صورت های امروزه همانند هاپیر مارکت و سوپر مارکت به افراد اجازه تماشا کردن اجناس بررسی و یا خرید را به تماشاچی خود می دهد در این وضیعت گارد طرفین برای ورود به حریم یکدیگر باز و آزاد تلقی می شود.

دقیقا لطفا ادامه بدهید.

دکتر عیسی کشاورز: ریشه ی صورت گرایی را توجه به فرهنگ کالایی شدن جهان می بینیم. جهان رفته رفته به کالا تبدیل می شود. در حالیکه جهان بالاتر از کالا است. جهان، یک هستی غیر مادی هم دارد. این بیت شاعر خوش ذوق و خوش قریحه را ببینید. صورت زیبای ظاهر هیچ نیست. ای برادر، سیرت زیبا بیار. فرهنگ اسلامی ایرانی چنین نگاهی دارد اما به جای سبقت در خوبی ها به دنبال سبقت در مادی گری افتاده ایم و این بلایی است که اگر مهار نشود، هر جامعه ای را به زمین خواهد زد. قرآن می فرماید فاستقبوا فی الخیرات و در جای دیگر می فرماید السابقون السابقون، اولئک المقربون. یعنی منطق قرآن سبقت در انجام اعمال خوب است. منطق غرب، سبقت در مادی گرایی است. باید دید چه کرده ایم که نتوانسته ایم منطق قرآن را در جامعه همه گیر کنیم؟ البته همان طور که در ابتدا عرض کردم این حرف بنده به آن معنا نیست که مخالف هر گونه آرایش حتی با منطق اسلامی آن هستم. به هر حال صورت زیبایی به خودی خود بد نیست و زیبایی حتی در قرآن ستایش شده است. همان طور که گفتم شروع هر ارتباط از صورت است و انبیاء همه از صورتهای زیبا و جذاب برخوردار بودند.
معناشناسی دیگر صورت این است که بخشی مربوط به ماست و بخشی مربوط به دیگران و در آموزه های دینی ما هم صورت و کفین از حجاب مستثنی است در این معنا صورت دو جنبه است علاوه بر مادی و معنوی بودن طبیعی و فرهنگی است بخشی که در معرض دید دیگران است آرایش و پیرایش برای احترام به مخاطب امر پسندیده در فرهنگ دینی ماست که محل چالش فرایند مد سازی قرار گرفته و عدم تشخیص درست این حوزه بخشی مهم، در کشمکشهای کنونی در ادبیات عفاف و حجاب تبدیل شده است در این نگاه معناشناسی سیاسی صورت بحث جدی و چالشی را پیش می آورد.

در جامعه ای که نا برابری های اجتماعی و چشم و هم چشمی و کالا شدن امور روحانی و معنوی همانند کالای مادی خرید فروش می شود زیبایی و صورت مانند سرمایه نمادین و سرمایه بدنی با ظاهر سازی در معرض نمایشگاه خیابانی و در بازار روز مبادلات فردی و ارتباطات اجتماعی مورد خرید و فروش قرار می گیرد و امر معنوی طبیعتا خریدار ندارد، این فرایند دنیوی سازی و کالایی سازی صورت آسیب های اجتماعی فراوانی را در پی دارد.

این گفتگو ادامه دارد